Akılcı ilaç kullanımı; genel olarak :
- doğru hastada,
- doğru zamanda,
- doğru ilacın kullanılması anlamına gelir.
“İlacı zehir olmaktan çıkaran, onun akılcı kullanımıdır.”
Akılcı ilaç kullanımında doktor, eczacı kadar hastanın ve hasta yakınlarının da sorumlulukları vardır.
Her ilacın beklenen yararı sağlaması için hastanın veya hasta yakının bilinçli olması gereklidir. Reçetelenen her ilaç hastaya ilave yük yükler. Bu nedenle ilaç kullanımı konusunda akılcı davranmak gerekir.
Bilinçli hasta veya hasta yakını olarak;
- Reçete edilen ağrı kesicinin adını,
- İlacın hangi etkisi/etkileri için neden kullanılması gerektiğini,
- İlacın ne zaman etkisini göstereceğini,
- İlacın etkisinin ne kadar süreceğini,
- İlacı nasıl kullanması gerektiğini (günde kaç kere, ne miktarda, günün hangi saatlerinde, yemeklerden önce/sonra, kaç gün süreyle),
- İlacın diğer ilaçlarla ve kendisinin mevcut sağlık durumuyla nasıl etkileşebildiğini,
- İlacın ne tür yan etkilerinin olabileceğini,
- Hangi yan etkilerle karşılaşırsa, neler yapması gerektiğini,
- İlacı kullanırken uyması gereken özel kurallar olup olmadığını,
- İlaç tedavisiyle ilgili olarak hangi durumlarda hekime veya eczacıya tekrar danışması gerektiğini,
- Tedavisi sırasında ya da sonrasında kontrole gelip gelmemesi konusunun aydınlatılması gerektiğini,
- Kontrole gelecekse, bunun için yapması gereken herhangi bir hazırlık olup olmadığını öğrenmek önemlidir.
Her ilaç her hastaya uygun değildir.
Bireysel farklılıklar, yaş durumu gibi özellikler nedeniyle vücudun çalışma hızı, verdiği tepkiler farklıdır; doktor ilaç reçetelerken hastası için uygun, doğru tedavi olmasına dikkat eder.
Bir hasta için iyi olan diğer hasta için uygun olmayabilir. Bu nedenle teşhis aynı veya benzer olsa da iki ayrı hasta da iki ayrı tedavi uygulanabilir. Hastalık yoktur, hasta vardır.
Eş, dost, akraba gibi yakın çevrenin uygun olmayan önerileri fayda yerine zarar getirebilir. Hekimin uygun görmediği, vermediği tedaviler uygulanmamalıdır.
Gıda takviyeleri ve bitkisel ürünler, “ilaca alternatif” değildirler.
İlaçlar birçok tıbbi kanıtla birlikte kullanıma sunulan tedavilerdir. Gıda takviyeleri ve bitkisel ürünler ise yapılan araştırmalardan çok, kullanım sırasındaki deneme yanılmalarla faydalarını ortaya koyan ürünlerdir.
İlaç kabul edilmeyen gıda takviyelerini sağlık faydası amacıyla kullanırken doktora danışılmalıdır. İlaç dışı gıda takviyesi gibi genel sağlığı desteklemeye yönelik diğer ürünlerin bilinçsiz kullanımından kaçınılmalıdır.
Gıda takviyeleri ve bitkisel ürünler, doğal veya zararsız olarak kabul edilmemelidirler; ilaçlarla birlikte kullanıldıklarında ciddi etkileşim sorunlarına yol açabilirler. Örneğin sağlık faydası görmek amacıyla kullanılan gıda takviyesi veya bitkisel ürün, o sırada kullanılmakta olan ilacın vücutta gerekenden daha fazla etki göstermesine ve istenmeyen etkilerin oluşmasına neden olabilir.
Ağrı kesiciler doktora danışılmadan kullanılmamalıdır!
Ağrı, önemli bir hastalık belirtisi olabilir. Doktora danışılmadan kullanılan ağrı kesiciler önemli bir hastalığın fark edilmemesine neden olabilir. Bu nedenle hastanın ağrı kesici kullanırken mutlaka doktoruna danışması ve doktor reçetesiyle ağrı kesici ilacını kullanması gerekir. Ağrı kesiciler başka yollarla edinilip kullanılmamalıdır.
Kişinin ve hastalığın durumuna, beraberinde olan hastalıklarına ve kullandığı ilaçlara göre tercih edilecek ağrı kesici grubu ve dozu değişmektedir. Bilinçsizce kullanılan ağrı kesicilerin kişiye zarar verebileceği unutulmamalıdır.
Ağrı kesici tedavisine ihtiyacı olduğu bu durumda, bazı yaşam biçimi değişikliklerini de içeren ilaç-dışı tedavi ve öneriler konusunda (örneğin, kilo kontrolü, hafif egzersiz, sigara içilmemesi, bazı yiyecek ve içecekler konusunda dikkatli olması vb.) hekiminden bilgi almalıdır. Bu konuda eskiden kalma bildikleri bazı şeylerin yanlış ya da eksik olabileceğini unutmamalıdır.
Ağrı kesicilerin kullanımında en sık rastlanılan yan etkiler sindirim kanalı problemleridir. Bu grup ağrı kesiciler sindirim sisteminde kanama, ülser gelişimi, mide veya bağırsak delinmesi gibi ciddi problemlere yol açabilir.
Vitaminler gazoz veya şekerleme değildir, doktor kontrolünde kullanılmalıdır!
Vitaminler vücudun sağlıklı işleyişi için besin yoluyla dışarıdan takviye edilmesine ihtiyaç duyulan maddelerdir.
Sağlıklı ve düzgün beslenen insanlarda vitamin eksikliği görülmese de iş, okul yaşamı gibi nedenlerle düzgün ve doğru beslenememe, çeşitli hastalaıklar gibi günlük yaşamda karşılaşılan farklı koşullar vitamin eksikliğine yol açabilir.
Doktor tarafından tespit edilen vitamin eksiklikleri eğer mümkünse öncelikle beslenmeyle düzeltilmeye çalışılır, mümkün değilse doktor gözetiminde vitamin ilaçlarından destek alınır.
Doktora danışılmadan kullanılan vitaminler, diğer ilaçlar gibi istenmeyen etkilere yol açabilir, fayda yerine zarara neden olabilir.
Akılcı antibiyotik kullanımı
Antibiyotikler, bakterilerin neden olduğu hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlardır; bazı antibiyotikler bakterilerin çoğalmasını önlerken bazıları da bakterileri öldürücü etki gösterir.
İdeal antibiyotik kullanımı için bakter kaynaklı hastalık tanısı sonrası doğru antibiyotik;
- en uygun yoldan,
- etkin dozda,
- optimum aralıklarla,
- uygun süreyle verilmelidir.
Virüslerin neden olduğu, ateş ve kas yorgunluğu gibi belirtilerin de görülebildiği soğuk algınlığı, grip gibi hastalıkların tedavisinde antibiyotikler tedavi sağlamaz, ağrı ve ateşi azaltmaz.
Antibiyotiklerin yanlış nedenlerle veya doğru olmayan biçimde kullanılması, bakterilerin sonraki tedavilere karşı direnç göstermesine neden olabilir; esas etki beklediğimiz bakterilerin neden olduğu hastalıkların tedavisinde de etkisiz hale gelirler.
Doktor reçete etmedikçe antibiyotik kullanılmamalıdır.
- Hastaların, daha önceki bir hastalığında kullandığı antibiyotiğin, tekrar benzer hastalığa yakalansa bile hekime danışmadan kullanmaması gerekir.
- Hasta kendisini iyi hissetse bile tedaviyi hekimin belirttiği süreden önce sonlandırmamalıdır.
- Hastaların doktor kontrolü ya da önerisi dışında antibiyotik kullanımı, iyileşememeyle birlikte ek sağlık sorunlarına da yol açar.